De organist

Langzaam zwelt het orgelgeluid aan. Luidkeels zetten enkelen met gevoel van langzaam zingen, hun kelen op. De dreunende bassen verstommen. De trompet en klarinet worden gekoppeld aan de zingende goegemeente. ’t Hijgend hert puft uit op de heide. Kan niet anders als de langzame vorm van musikale versie van het boek der Psalmen wordt uitgevoerd op de wijze zoals beschreven is in het Psalmenoproer van M. ’t Hart. Of dit in Zegveld ook zo was? Dat weet ik niet.
Het koppel doet zijn werk. De organist kan bijna onbeweeglijk de toetsen roeren. De voeten vliegen in rustig tempo over de pedalen. De orgeltrapper geeft in langzaam ritme lucht aan het hele gebeuren. Als ik hier aan denk, dan kom ik tot rust!

Vandaag de dag weet ik niet hoe de aanstelling van organist en orgeltrapper wordt geregeld. Wel heb ik inmiddels gelezen hoe bijvoorbeeld in de Hervormde gemeente van Zegveld tot aanstelling en waardering van de organist en orgeltrapper werd aangekeken.

Toch aardig om eens een kijkje te nemen in die oude kerkinventarissen. Vandaag moest ik voor mijn werk eens duiken in de geschriften van de oude Nederlands Hervormde gemeente van Zegveld. Er is een openbaar deel en een niet openbaar deel.Ze zijn er vanaf 1739. Dat is dus een aardig stukje terug in de tijd. Zoals gebruikelijk bij kerken zijn m.n. de laatste 50 jaar niet voor Jan en Alleman beschikbaar. Ik zal mij hier uiteraard aan houden. Als beedigd figurant van een archief behoor ik dat te doen en doe dat ook van harte. Geen twijfel over mogelijk. Maar het openbare deel moet “uit de kast”. Ik houd er van dat geschiedenis wordt geopenbaard. Da’s mijn werk.

Ik ga dan ook een stukkie terug in de tijd. September 1889. Da’s een mooi stukkie terug, dacht ik zo. Er is een instruktie voor de organist opgesteld. De betaling voor een goede organist was goed geregeld. Hij werd aangesteld voor een jaar. Hij moest dan ook wel op tijd aanwezig zijn, bij elke openbare godsdienst. Bij elke openbare godsdienst. Bedoeld is natuurlijk openbare godsdienstoefening. Maar over oefening lees ik niets. Goed, hij moet op “behoorlijke tijd tegenwoordig zijn”. Aan het spel wordt de eis gesteld dat hij “het gezang met goeddoende behoorlijk orgelspel te begelijden”. Jazeker, het levert best wat op. Ten eerste een jaarwedde van honderd gulden. In 1889 zal dat niet echt slecht betaald zijn, nu komt het uit op zo’n 45 euro per jaar. Maar ook levert het op “twee overige plaatsen op de gaanderij, op de eerste bank de twee inkomende plaatsen aan de Noordenkant van het orgel”. Je zou willen dat je organist was.

Slim waren ze wel in Zegveld. Ik lees dat hij “gehouden is om goede zorg te dragen voor het orgel en behoorlijk te sluiten bij zijn vertrek”. Ook werd het niet toegestaan een ander tot het orgelspel toe te laten.

Verplichtingen had deze man ook. Zo’n instruktie geeft aan dat hij ook gehouden was te wonen in de gemeente. Het lijkt wel een ambtenaar! En jazeker, gedoogt werd er ook. De kerkvoogdij kon op verzoek, toestaan dat het vorenstaande niet werd opgelegd. De beste man moest een beste man zijn. Dat werd vervolgens nog even duidelijk gemaakt door de opmerking dat hij bovendien “verbonden om zich in een nette en in behoorlijke staat te gedragen”. Dat laatste begrijp ik wel, omdat ik ook wel eens heb gehoord dat er “beschonken organisten” hun ” vrolijk” werk of vrolijk hun werk deden. Hield de beste organist zich niet aan de instruktie dan was dat jammer. De kerkvoogden waren met betrokkene wel even overeengekomen dat hij dan ten alle tijde kon worden ontslagen.

Uit de aanwezige stukken heb ik niet kunnen opmaken dat genoemd artikel zonder meer is toegepast. Simpel, omdat ik het niet onderzocht heb. Maar ontslag op eigen verzoek kwam in ieder geval wel voor. Zo kwam ik in de stukken ook tegen een klein gedeelte uit de notulen van de kerkvoogden en notabelen. In 1938, we zijn inmiddels inderdaad wel enkele jaren verder, had men een orgeltreder. Kijk, hoe hij zijn werk moest doen? Ook iedere godsienstoefening? Ik neem aan van wel. Want anders werd het wel erg oorverdovend stil. Dus naast de organist was er een echte trapper! Handig als die orgels zijn toegerust met trapmechanisme. Zeker weten. En regelmatig de handbediening of trapbediening is een echte goede lichamelijke ontspanning tijdens de godsdienstoefening. Een aanrader voor mensen met zittend werk. In 1938 werd op verzoek eervol ontslag verleend aan A. Reijerse. Hij was toen de orgeltreder van de Ned. Hervormde gemeente van Zegveld. En ook hij kreeg met zijn eervol ontslag een vrije zitplaats op den gaanderij. Er zat wel een beding aan verbonden. Want als de electrische windmoter het zou laten afweten….? Dit was dus zomaar een inkijkje in de geschiedenis van organist en orgeltrapper!